Тақауда келешегінен үміт күттіретін бір інішекпен сұқбаттасқам. Ислам доктринасына қызығушылық танытып, осы саланы індете зерттегісі кеп жүр. Жазған шатпақ бір дүниесі бар, сонысын маған тексертпекші екен. Қолқа сап қоймаған соң, мен қашыртып: - Ақиданы зерттеп жүрген жігіттерге көрсетпейсің бе? дедім. - Ой аға, ешкім қарағысы келмейді, дейді. - Неге? десем. - Өзінің жамағатынан болмаған соң ағаларымыз маған мұрнын шүйіріп қарайды. Өлетін болдым әрқайсысына бір жалпылдап, дейді. - Астанада жамағатсыздардың жамағаты құрылып жатыр. Соған мүшелікке кірмейсің бе? Соған қормал болады, дедім...

Шейіт түсті деп – дін үшін және қасиетті мұрат жолында жән-тәсілім еткен баһадүрлерді айтамыз. Құран-Кәрімде шейіт түскендер туралы: «Алла жолында өлтірілгендерді «өлді» демеңдер. Жоқ, олар тірі. Бірақ, сіздер оны білмейсіздер (Бақара 154) деп бұйырылады. Жалпы, Ханафи мәзһабының ғұламалары шейіт ұғымын үшке бөліп қарастырады: Біріншіден, дүние ісі және ақыреті үшін шейіт болғандар. Яғни, дүние ісі болса да, әділдік үшін азап көріп, содан жаны қиылса, Құдай жолында құрбан болған саналады. Сондай-ақ, Хақ дін үшін қан-майданда жанын пида еткен және иманы мен ар-ұжданы...

Естуімше Дидағаңның әкесі шопан болған көрінеді. Көкесі малдың қамымен қыс қыстау, жаз жайлауда жүретіндіктен, Дидағаңды мектеп жасына жеткенде ауылдағы интернатқа оқуға беріпті. Әдепкіде бұрын-соңды үйінен ұзап көрмеген балаға бөтен ортаға үйреніп кету оңайға соқпапты. Көкесі мен апасын қатты сағынған бала Дидағаң сабақ бітісімен дереу Бұқтырманың арғы беті - Катонның бөктеріндегі қойшы ауылға ұзақтан көз тастайды. Бірақ, қанша демігіп қарайласа да төбесін көрсете қоятын ешкім жоқ. Іштегі толайым сағыныш жанардан жас болып парлап, қормал көке көрінбей, зарықтырған үстіне зарықтыра...

Екімыңыншы жылдың қыс мезгілі болатын. Соңғы курсты аяқтап жатқан кезіміз. Өкілетті Кеңестің төрағасы Намық Кемал Зейбек мырза ректоратта шұғыл тұрымтай жиын өткізді. Президиумда қасында тарамыстау келген ұзын бойлы, қою мұртты жасы қырықтың қырқасына шыққан көзілдірікті жігіт отыр. Намық мырза қашанғы әдетімен Түркістанның рухани мән-маңызын, оқу ордамыздың жетістіктерін айтып, аузын айға білеп, сампылдап сөйлеп отыр. Біз болсақ, "Бұл кім болды екен" деп қасындағы серігіне қайта-қайта көз тастаймыз. Мінбеде қолын оңды-соңды сілтеп сөйлеп тұрып, халықтың ындынын сезе қоятын "көсеміміз"...

Жаббар Хақтың сүйікті құлдарын әрдайым түрлі сынақ-емтихандардан өткізіп, тартқан жазмышына сай иләһи рызықтарын тарту ететіні талассыз ақиқат. Осы себептен де барлық Хақ Елшілері тақсыреті мол тағдырға мойынсұна білген. Тіпті, Пайғамбарлар падишасы Мұхаммед (с.а.у.)-ды ұлы миссиясынан бас тартқызбақшы қаскөйліктер орын алғанда да, Хақ Елшісі (с.а.у.) қараңғылық һәм қарадүрсіндікпен ымырасыз күресіп, саналы да сәулелі ғұмыр кешті. Ол (с.а.у.) уақыт өте жұрттың Исламды лек лекпен, толқын толқынымен қабылдайтынына бір сәт те үмітін үзген емес-ті. Осыдан да болар өзіне дәйім құқай мен теперіш...

Қазақ тарихы 1941-1945 жылдардағы мұқым ғаламды шарпыған ІІ жаһан соғысын қалай бағалауы керек? Сұрапыл соғыс жылдары Қазақ елі қызыл империяға бодан болғандықтан, біз орыс ұлтының қас-қабағына қарап ІІ Дүниежүзілік соғысты «Ұлы Отан соғысы» деп бағалауға мәжбүр болдық. Шынтуайтында, 1941-1945 жылдардағы қан майдан қазақ халқы үшін «Ұлы Отан соғысы» санала ма? Тәуелсіз санамыз толық қалыптаспағандықтан біз кесіп «иә» немесе «жоқ» деп жауап бере алмаймыз. Сол сұрапыл соғысқа жарты миллионнан астам ата-бабаларымыз аттанып, көбісі ерлікпенен қаза...

Құл Қожа Ахмет Ясауи бабамыздың хикметтерін дұрыс ұғыну үшін "мәжаз" мәселесін түсініп алу керек. Мәжаз мәселесін дұрыс ұқпасақ тарихтағы Захири мәзһабының өкілдері секілді барлық мәселеге буквалистік тұрғыдан үкім беруімізге тура келеді. Ал, бұлай үстірт қарау - усул іліміне қайшы. Сол секілді хикметтерге "пішін" (форма) тұрғысынан баға берсек, қателесеміз. Хикметтегі "құрма" - Пайғамбардан (с.а.у) жеткен жауһар ілімге (сүннет) жасалған теңеу, яғни, бұл жерде Ясауидің хикметі мәжаз методымен берілген. Сондай-ақ, "Диуани хикметтігі" жыр жолдарының бәрі Ясауи бабамыздң көмейінен шықпаған....

Фатих Сұлтан Мехмет Константинопольді басып алуға жан-жақты дайындық жүргізді. Жорық үшін қаншама адам тартылды, қаншама күш жұмсалды. Бірақ, мың жерден тыңғылықты әскери әзірлігі болса да, Мехметтің "Константинополь уысыма түспей кете ме" деген күмәні үмітінен басым түсе бере-тін.  Фатх дабылы қағылардан аз уақыт бұрын үстіне шоқпыт шапан киіп, түрін өзгертіп жұрттың жорық туралы не деп жатқанын білу үшін ел аралауға шығады.  Күн ұзақ халықтың жай-күйімен танысты. Жолыққан жандармен сыр тартып, суыртпақтап әрдеңені сұрап, әңгіме-дүкен қылды. Күн екінтіге ауа әлденіп алу үшін...

Генсек Сталиннің ІІ Дүниежүзілік соғыс басталғанда дін қайраткерлерінің көмегіне жүгінгені тарихшы қауымға аян. Әсілі, бұл сұрапыл қанды-қырғында Кеңес үкіметі озық әскери күшімен жеңіске жетті деп айта алмаймыз. Германияның әскери техникасымен салыстырғанда КСРО-ның қауқары көш кейін-ді. Өзінің осалдығын сезген Кеңес үкіметі ІІ Дүниежүзілік соғыс барысында Гитлерлік Германияға тойтарыс беру үшін қызыл империяның басқа рухани мүмкіндіктерін пайдалануға тырысып бақты. Мәселен, Кеңес билігі 30-шы жылдары ұлт зиялыларын және ұлттық бағыттағы шығармаларға репрессия жүргізсе, ал, соғыс...

Қожанасыр тарихи тұлға. Оның кесенесі қазір Түркияның Ақшехир қаласында орналасқан. Қожанасыр - өнеге мен ғибратқа толы насихаттар айтып, бар ғұмырын қалың бұқараға тура жолды көрсетуге арнаған тәлімі зор, ерекше тұлға. Кейбір деректерде оның әулие, ғалым болғандығы да айтылады. Оның хикметке толы ғибратты сөздері ауыздан-ауызға өтіп, бүгінге дейін жетіп отыр. Қожанасырдың қағытпа сөздері турасындағы фольклорлық әңгімелер барлық түркі халықтарын кездеседі. Қазір, Қожанасырдың атына таңылып жүрген «анекдот» түріндегі салт-дәстүрге, дінге, этикаға теріс келетін әзіл-оспақтар...